Nguồn: Wataru Suzuki, “China’s kindergarten closures foreshadow economic hit from falling births,” Nikkei Asia, 27/08/2024
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Với 20.000 trường học đóng cửa trong hai năm, Bắc Kinh đang tìm giải pháp cấp bách khi lực lượng lao động bị thu hẹp
Trường Mầm non Thiên thần, một trường mầm non quốc tế tư thục ở ngoại ô Thanh Phố, phía tây Thượng Hải, từng tự hào có 16 phòng học, hai sân chơi lớn, đội ngũ nhân viên y tế riêng và giáo viên nước ngoài thuộc chương trình giảng dạy song ngữ. Nhưng giờ đây, trường đã đóng cửa – vĩnh viễn.
Khuôn viên của trường đã bị bỏ hoang, đóng cửa vào mùa hè sau 18 năm hoạt động. Lớp cỏ nhân tạo bị lột bỏ khỏi sân chơi, nằm chỏng chơ trước tòa nhà nhiều tầng đầy màu sắc.
Khi các học sinh Trung Quốc chuẩn bị cho năm học mới bắt đầu vào tuần sau, Trường Thiên thần đã trở thành một ví dụ mới bổ sung vào số liệu thống kê đang khiến các nhà hoạch định kinh tế và giáo dục của đất nước gióng lên hồi chuông cảnh báo: Trên toàn quốc, việc đóng cửa trường mầm non đang gia tăng.
Tại Trung Quốc, các cơ sở mầm non tiếp đón trẻ em thuộc nhiều độ tuổi cho đến khi các em bắt đầu chương trình giáo dục tiểu học bắt buộc, thường là sáu tuổi. Nhưng từ năm 2021 đến năm 2023, theo dữ liệu từ Bộ Giáo dục, số lượng trường mầm non trong nước đã giảm khoảng 20.000, từ 294.832 xuống còn 274.480. Trong bối cảnh tỷ lệ sinh giảm, triển vọng việc làm ảm đạm hơn cho người trẻ trong nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, và cuộc đàn áp giáo dục vì lợi nhuận, hầu hết các trường đóng cửa đều là trường tư.
Trước kia, các vị phụ huynh từng phải xếp hàng trước cổng trường, có khi qua đêm, để xin cho con học ở các trường mầm non nổi tiếng nhất. Giờ đây, các trường phải chật vật lấp đầy phòng học trước năm học mới. Theo dữ liệu của Bộ Giáo dục, số trẻ em đăng ký học mầm non đã giảm 5 triệu vào năm 2023 xuống còn 40,92 triệu, con số thấp nhất kể từ năm 2014, trong khi hơn 170.000 công việc giáo viên mầm non toàn thời gian đã biến mất vào năm ngoái.
Tiền bạc là một vấn đề đối với Lý, một bà mẹ ở tỉnh Giang Tô, miền đông Trung Quốc, người đang tranh luận với chồng về việc nên cho cô con gái 2 tuổi vào trường mầm non công hay tư. Cô nói, dù chất lượng giáo dục “rất quan trọng đối với chúng tôi, nhưng chúng tôi đã chi hơn 10.000 nhân dân tệ (1.380 USD) cho con gái mỗi tháng. Tôi không đủ khả năng sinh con thứ hai hoặc thứ ba ngay bây giờ.” Lý từ chối tiết lộ tên đầy đủ của mình, viện dẫn lý do bảo vệ quyền riêng tư.
Trong lúc các bậc cha mẹ và giáo viên còn đang đối phó với chi phí và gánh nặng của việc có ít trẻ em theo học trong hệ thống giáo dục, đã bắt đầu xuất hiện những tác động tiêu cực đến lực lượng lao động vốn đã bị thu hẹp của Trung Quốc và những nỗ lực của chính phủ nhằm duy trì tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và phát triển lực lượng lao động có kỹ năng tiên tiến, có giá trị cao.
Yuki Katayama, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu NLI có trụ sở tại Tokyo, nhận định: vẫn còn quá sớm để đánh giá các biện pháp của Trung Quốc nhằm giải quyết vấn đề này vì họ mới chỉ chuyển sang khuyến khích sinh con vào năm 2021. Nhưng khi lấy ví dụ về dân số già của Nhật Bản, vốn đi đầu trong số các quốc gia đang gặp phải vấn đề về dân số giảm, bà cảnh báo về việc ưu tiên chăm sóc người già và bỏ rơi chính sách chăm sóc trẻ em.
“Nhật Bản đã ưu tiên các chính sách để đảm bảo hệ thống an sinh xã hội cho người già, như chăm sóc người già, và các biện pháp giải quyết tỷ lệ sinh giảm đã xuất hiện quá ít và quá muộn,” bà nói. “Trung Quốc có thể phải đối mặt với vấn đề tương tự.”
Khi các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc tìm cách đảo ngược tình trạng sụt giảm tỷ lệ sinh trong dài hạn, các sáng kiến tiềm năng bao gồm việc làm cho các cặp vợ chồng dễ kết hôn hơn – và khó ly hôn hơn.
Vào tháng 7, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản, do Chủ tịch Tập Cận Bình đứng đầu, đã vạch ra kế hoạch chi tiết cho tương lai của đất nước với ý thức cấp bách về tỷ lệ sinh giảm. Một số các hướng dẫn chính sách được đưa ra là “cải thiện các chính sách hỗ trợ sinh sản và khuyến khích xây dựng một xã hội thân thiện với sinh sản”, đồng thời “cắt giảm chi phí sinh con, nuôi con, và giáo dục.”
Vẫn còn phải chờ xem liệu những động thái như vậy có phát huy tác dụng hay không. Tuy nhiên, chính phủ đã có những hành động cụ thể như tăng cường nỗ lực mở rộng trường công, trợ cấp cho các trường tư đáp ứng được những điều kiện nhất định, và khuyến khích thêm nhiều trường nhận trẻ dưới 3 tuổi vào các lớp dành cho trẻ mới biết đi.
Theo dữ liệu của chính phủ, chỉ có 2,2 triệu trẻ em đăng ký vào các lớp dành cho trẻ mới biết đi vào năm 2022, tương đương 5% tổng số trẻ em đăng ký học mầm non. Các cặp vợ chồng Trung Quốc thường nhờ cha mẹ chăm sóc con trong lúc họ đi làm.
Nhưng tính bền vững của cách làm này cũng đang bị đặt câu hỏi khi Trung Quốc chuẩn bị lên kế hoạch tăng tuổi nghỉ hưu, hiện nay là 50 tuổi đối với nữ công nhân, 55 tuổi đối với nữ nhân viên văn phòng, và 60 tuổi đối với nam giới.
“Các bậc cha mẹ hiện đại thường có triết lý nuôi dạy con cái khác với cha mẹ của họ và thường muốn nuôi dạy con bằng phương pháp khoa học,” Tôn Di, giáo sư tại Viện nghiên cứu Châu Á-Nhật Bản thuộc Đại học Ritsumeikan cho biết. “Hiện tại nhiều trung tâm chăm sóc trẻ tư nhân có chất lượng không cao và các bậc phụ huynh ngần ngại sử dụng chúng. Nỗ lực mở rộng các trung tâm giữ trẻ của chính phủ sẽ mang lại lợi ích lớn.”
Các nhà nghiên cứu cho rằng những thách thức với trường mầm non mang đến cho Trung Quốc, nơi chi phí nuôi dạy trẻ vẫn cao so với thu nhập, cơ hội thúc đẩy dịch vụ chăm sóc trẻ em chuyên nghiệp và giá cả phải chăng.
Theo một báo cáo được Viện Nghiên cứu Dân số Dục Oa, một viện chính sách có trụ sở tại Bắc Kinh, công bố vào tháng 2: chi phí trung bình để nuôi một đứa trẻ từ khi sinh ra đến lúc 18 tuổi cao gấp 6,3 lần GDP bình quân đầu người. Trong số 13 quốc gia được báo cáo so sánh tỷ lệ này, chỉ có Hàn Quốc có số liệu cao hơn, ở mức 7,79, trong khi số liệu của các nước khác là 2,08 lần ở Australia, 4,11 lần ở Mỹ, và 4,26 lần ở Nhật Bản.
Từ năm 2003 đến năm 2019, số lượng trường mầm non tư thục đã tăng gấp ba lần, đạt đỉnh là 173.200. Tiết Diệp, giáo sư tại Đại học Memphis, cho biết sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi các chính sách của chính phủ nhằm chuyển đổi trường mầm non công lập và tập thể thành trường tư thục với chủ sở hữu cá nhân, gọi là trường dân biện (minban), vào khoảng năm 2000 và một động thái sau đó để mở rộng loại trường này ở nông thôn, nơi cơ sở hạ tầng chăm sóc trẻ em bị thiếu hụt. Các trường dân biện cũng nhanh chóng đáp ứng nhu cầu của nhóm công nhân di cư, bao gồm cả những người từ các thành phố lớn quay trở lại quê hương hoặc khu trung tâm gần làng của họ để tìm việc làm.
Nhưng ngay cả sau khi Trung Quốc bãi bỏ chính sách một con vào năm 2016, tỷ lệ sinh đã giảm trong bảy năm liên tiếp cho đến năm 2023, và dân số cũng đã giảm trong hai năm qua.
Giang Mộng Khê, trưởng dự án tại Công ty Tư vấn Đại Thụ có trụ sở tại Thượng Hải, tiết lộ: “Các tổ chức đầu tư vào trường mầm non đã từng có kỳ vọng tích cực về tỷ lệ sinh của Trung Quốc, khi đó vẫn đang tăng lên mỗi năm.”
Một yếu tố khác ảnh hưởng đến ngành giáo dục mầm non là việc đàn áp hoạt động vì lợi nhuận trong giáo dục. Năm 2018, Quốc vụ viện Trung Quốc đã cấm các nhà điều hành trường mầm non tư nhân niêm yết cổ phiếu của họ trên thị trường chứng khoán và cấm các công ty niêm yết đầu tư vào chúng.
Tuy nhiên, trường học tư nhân vẫn thu hút sự quan tâm của những người có đủ khả năng chi trả và có ác cảm với những gì họ cho là sự cứng nhắc trong hệ thống công lập.
Một cặp vợ chồng ở độ tuổi 30 trở về Trung Quốc sau khi du học nước ngoài đang mong đợi đứa con thứ hai vào tháng 11. Trò chuyện với điều kiện giấu tên do tính nhạy cảm của vấn đề, họ cho biết họ thích các trường tư hơn vì chương trình giảng dạy của trường công quá nhấn mạnh vào lòng yêu nước.
Một người cha khoảng 30 tuổi của một cậu bé 3 tuổi ở tỉnh nội địa Hà Nam cho biết anh đang nghiêng về trường tư vì giáo viên ở trường công tập trung quá nhiều vào điểm số, theo đó gây “căng thẳng.”
“Chúng tôi muốn chọn một nơi mà con chúng tôi có thể tận hưởng,” anh nói và từ chối tiết lộ danh tính vì lý do quyền riêng tư.
Dù công hay tư, các trường học vẫn phải chịu sự ảnh hưởng của tỷ lệ sinh giảm.
Trở lại phía tây Thượng Hải, bất kỳ tiến bộ nào mà Trung Quốc đạt được trong việc đảo ngược xu hướng sinh giảm cũng là quá muộn đối với Trường Mầm non Thiên thần.
Vào tháng 5, nhà trường đã thông báo cho phụ huynh rằng họ sẽ đóng cửa vì “không còn đủ khả năng trả tiền thuê nhà và chi phí vận hành khổng lồ” sau khi hợp đồng thuê nhà hết hạn vào ngày 30/06, như nội dung bức thư của trường được lan truyền trên mạng xã hội.
Một biểu ngữ đã được treo ngay cổng trường, quảng cáo rằng tòa nhà “có sẵn để cho thuê dài hạn hoặc ngắn hạn,” nhưng ít ai trong ngành kinh doanh giáo dục mầm non sẽ đặt cược vào thời điểm tiếp theo mà trẻ em có thể xếp hàng bước vào các lớp học ở đó.